Teresa
Dominik-Szeląg
Zespół Szkół Rolniczych
w T a r n o b r z e g u
Do każdej szkoły średniej trafiają uczniowie o różnym poziomie intelektualnym, w różnym stopniu przygotowani do nauki. Zdolności, czy raczej możliwości intelektualne ucznia nie zawsze uwidaczniają się na starcie. Tak zwane zdolności, to w pewnym stopniu cechy wrodzone. O wiele większe znaczenie ma praca, dzięki której uczeń nabywa cenne umiejętności poznawcze. Ponieważ jest to praca ciężka, to aby ją wykonać konieczna jest jej akceptacja przez ucznia. Niezbędne są elementy zachęty. Zachętą z pewnością jest dobra ocena, ale większe znaczenie mają oznaki uznania w oczach nauczycieli, rodziców, koleżanek i kolegów, czyli całego środowiska.
Na
przykładzie naszej szkoły - Zespołu Szkół Rolniczych w Tarnobrzegu wiemy, że
ogromną rolę w kreowaniu rozwoju ucznia mają olimpiady przedmiotowe. Na sukcesy
w postaci startu w olimpiadzie można liczyć na ogół dopiero w dwóch ostatnich
latach nauki szkolnej. Droga do sukcesu jest efektem długiego procesu, który w
zasadzie rozpoczyna się na początku nauki
w szkole średniej. Ogromnie ważne jest wczesne rozpoznanie umiejętności podejścia ucznia do nietypowego problemu. Rozwiązanie tych
problemów wymaga pomocy i konsultacji ze strony nauczyciela. Rodzi się wtedy
specyficzny związek między uczniem i nauczycielem, oparty na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Sam start w
olimpiadzie jest decyzją ucznia, ale to
nauczyciel zachęca go do tego. Często uczeń ma chęci, ale nauczyciel musi
mu uświadomić, że jego
wiedza i umiejętności są
wystarczające do podjęcia się tego zadania. Udział w olimpiadzie okręgowej nie zawsze oznacza sukces w postaci awansu na olimpiadę
centralną. Taki sukces może być
udziałem tylko kilkudziesięciu najlepszych z całej Polski, Sam udział i rozwiązanie chociażby kilku zadań
czy problemów postawionych tym
najlepszym, jest już znaczącym sukcesem
ucznia i nauczyciela i tak należy go traktować.
Wprowadzenie reformy systemu oświaty, reformy
programowej nałożyło na Zespoły
nauczycielskie nowe zadania, tworzenie
statutów własnych jednostek, planów rozwoju szkoły, programów szkoły,
wewnątrzszkolnych systemów oceniania, programów wychowawczych a ostatnio
programów rozwoju zawodowego.
Jednym
z elementów programu szkoły jest program pracy z uczniem zdolnym, program pracy
z uczniem mającym trudności w nauce, czy program pracy z uczniem zagrożonym niedostosowaniem społecznym.
Te prace zawsze były prowadzone w szkole, nie
nadawano im nigdy miana programu i nigdy nie były opisane w formie kolejnego dokumentu.
Żyjemy w dobie cywilizacji informacyjnej, nasi
uczniowie niejednokrotnie przewyższają nas w zdobywaniu informacji
w Internecie; należy więc te możliwości
i umiejętności wykorzystać. Nauczyciel specjalista nie może
pozostać w pracy z uczniem - sam, ale konieczne jest
współdziałanie całego zespołu.
W tej sytuacji
tworzenie szkolnego programu z
uczniem zdolnym jest działaniem celowym. Punktem wyjścia do tworzenia programu
pracy z uczniem zdolnym są zadania szkoły zapisane w Statucie.
Celem
szkoły jest:
1. Kształcenie
i wychowanie przygotowujące do dalszej nauki
i pracy.
2. Szkoła przygotowuje do wypełniania obowiązków rodzinnych, obywatelskich w oparciu o zasady demokracji, sprawiedliwości i tolerancji.
3. Kształcenie
i wychowanie służy rozwijaniu u uczniów
poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kultury.
Ustalane
są też kryteria oceniania pracy
zawodowej nauczyciela i przyznawania
nagród dyrektora szkoły.
Jak stworzyć program - jakie wykonać zadania:
Etap I -
Zadania, które wyznaczają pracę nad stworzeniem programu
zapoznanie z przepisami prawnymi dotyczącymi pracy
z uczniem zdolnym,
ustalenie sposobów rozpoznania zdolności ucznia,
opracowanie zasad tworzenia indywidualnego programu rozwoju ucznia,
ciągłe doskonalenie technik i metod pracy z uczniem,
ustalenie form pracy
z uczniem w szkole i poza szkołą,
ustalenie zasad sprawowania opieki nad uczniem /kierowanie jego rozwojem/,
zebranie opinii od rodziców i uczniów na temat projektowanych form i metod pracy, zasad współdziałania,
opracowanie zawartości dokumentu lub sposoby zapisu programu, zaplanowanie sposobu
ewaluacji,
dokonanie analizy realizacji programu.
Skuteczność zrealizowania tych zadań zależy od bardzo
wielu czynników a przede wszystkim od:
wyposażenia szkoły
i warunków pracy,
możliwości organizowania zajęć pozalekcyjnych,
zasad finansowania szkoły przez organ prowadzący,
kwalifikacji
i zaangażowania nauczycieli,
możliwości współpracy z nauczycielami w ramach zespołów przedmiotowych i międzyprzedmiotowych,
możliwości współpracy z rodzicami,
dokładnego rozpoznania środowiska ucznia i
wykorzystania wszystkich czynników, które mogą stymulować rozwój ucznia i od
których może zależeć skuteczność pracy z uczniem zdolnym.
Według moich obserwacji, najważniejszy wpływ mają
możliwości i chęci ucznia, rodzina i zaangażowanie nauczyciela.
Istotny
wpływ na rozwój i pracę z uczniem zdolnym ma zapewnienie dostępu do
informacji możliwość skorzystania z różnorodnych źródeł w szkole i w domu. Możliwość rozbudzania zainteresowań i ich dalszy rozwój,
zależą od zasobów finansowych szkoły i
rodziny. W przypadku naszej szkoły i
jedno i drugie jest jedną z przeszkód. Koszty prowadzenia zajęć w naszej szkole
to głównie praca społeczna nauczycieli. Wypracowanie i realizacja programu pracy z uczniem zdolnym
o również zadanie dyrekcji
szkoły. Jakie zadania moim
zdaniem winny spoczywać na dyrektorze
szkoły?
opracowanie realnego programu rozwoju szkoły,
ustalenie planu nauczania, w którym powinny być zapewnione godziny do pracy pozalekcyjnej - pracy z uczniem zdolnym
przekonać organ prowadzący, że dodatkowe środki na ten cel to dobra inwestycja w przyszłość /wykorzystać osiągnięcia/,
tworzenie nowoczesnej bazy dydaktycznej w szkole we współpracy z organem
prowadzącym,
współdziałanie
z radą rodziców w pozyskiwaniu środków na realizację zadań programu,
prowadzenie
promocji szkoły, prezentowanie osiągnięć uczniów,
poszukiwanie
sponsorów dla wybitnie uzdolnionych uczniów ; w tym stypendia.
Jak
powinna wyglądać praca nauczyciela z uczniem zdolnym, od czego należy zacząć.
Wskaźnikiem przyszłych osiągnięć i
aktualnych zasobów jest wstępny pomiar dydaktyczny. Szczególne potrzeby ucznia
uzdolnionego, jego chęć i energia do
pracy musi zostać właściwie zagospodarowana. Zagospodarować tak, aby zamiast
zachęty nie wystąpiło zniechęcenie. Podczas pracy z uczniem zdolnym nauczyciel
na pewno spotka się z
następującym problemem:
jak
zmobilizować do pracy?
jak wzmocnić
uczniowską motywację i zaangażowanie?
jak
zaszczepić radość uczenia się?
Wymaga
to ze strony nauczyciela przemyślanych
decyzji, odpowiedniej sztuki
przekazywania i dużo energii w pokonywaniu trudności i przeszkód. Do
naszej szkoły na pewno nie przychodzą
wielkie indywidualności, ale przychodzą uczniowie zdolni i
pracowici. Te ich zdolności i
chęci musimy wykorzystać.
Rozwijanie w szkole
pracy z uczniem zdolnym wymaga
jednak świadomego zaangażowania w ten proces wszystkich pedagogów, nie jest to
sprawa tylko jednego nauczyciela przedmiotowca.
W praktyce
istnieją cztery zasadnicze typy
działań nastawionych na rozwijanie zdolności:
przyspieszanie rozwoju uczniów zdolnych,
wyposażenie ich w większy zasób wiedzy,
umożliwienie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie
trudności, zgodnie z poziomem ich rozwoju intelektualnego, poziomu zdolności i
uzdolnień,
kształtowanie u uczniów zdolnych, myślenia twórczego
i rozwijania oryginalności.
Każdy
nauczyciel w swoich działaniach w pracy z uczniem zdolnym powinien skoncentrować swoją pracę
z uczniem, wykorzystując określony typ działania. Przyspieszenie rozwoju
można osiągnąć poprzez indywidualizację nauczania, poszerzenie treści
programowych i pozaprogramowych.
Stopień trudności zadań najlepiej uzyskać poprzez zróżnicowanie zakresu materiału oraz metod uczenia. Jednym
ze sposobów rozwijania twórczego
i oryginalnego myślenia jest nauczanie
problemowe - nauczanie takie
rozwija szereg operacji myślowych typu analiza, synteza, porównanie i uogólnienie.
Celem
wypracowania realnego programu pracy z uczniem zdolnym w naszej szkole powinniśmy podjąć następujące
zadania:
1. Zwracać uwagę na to, co mówi
uczeń i robić z tego użytek, nie ma przecież głupich pytań.
2. Kształtować u uczniów wiarę we
własne możliwości, motywować działania.
3. Unikać zakładania wyższości moralnej
czy intelektualnej. Chwilowe niepowodzenia nie
muszą oznaczać "końca
świata".
4. Analizować i minimalizować konflikty
między uczniami.
5. Pobudzać do zdobywania wiedzy na
drodze poszukiwań a nie odtwórczo.
6. Utrzymywać w klasie atmosferę swobody
a nie zagrożenia.
7. Pobudzać aktywność uczniów poprzez
gry, eksperymenty, udział w projektach.
8. Nie dopuszczać do niepowodzeń uczniów
- należy zawsze mieć dla nich czas.
9. Urozmaicać nauczanie, walczyć z nudą i
apatią.
10. Rozmowa
z uczniami o sposobach uczenia się, doradzanie właściwych metod i środków.
11. Kontaktowanie
się w sprawach nauczania z innymi nauczycielami-wymiana doświadczeń.
12. Być
dobrym wzorem dla uczniów.
Realizacja
zadań współczesnej szkoły, przed którą stawia się wysokie wymagania w zakresie
stymulowania rozwoju uczniów, wymaga ciągłej modernizacji i unowocześniania jej
pracy.
Często posługujemy się fałszywym mniemaniem, że
uczniami mającymi duże osiągnięcia nie trzeba się zajmować, bo są zdolni i
dadzą sobie radę. Nic bardziej
błędnego. Opieka nad uczniem zdolnym powinna być w centrum zainteresowania
społecznego, bo to wśród nich są na
pewno ci, którzy w przyszłości będą bardzo dobrymi pracownikami w różnych zawodach
i na różnych stanowiskach.
Uwzględniając w swojej pracy zasadę "równego poziomu", otaczamy
opieką i interesujemy się uczniami słabszymi, zapominamy o tych najlepszych, którzy mogą wznieść się
ponad istniejący poziom.
Środowisko szkolne i nauczyciele mają duży wpływ jak potoczą się losy zdolnego dziecka.
We wspomaganiu uczniów zdolnych w
drodze do sukcesów, najważniejszym czynnikiem jest ustanowienie właściwego poziomu
wymagań.
Pomagając uczniom w zdobywaniu wiadomości i
umiejętności, oprócz angażowania sfery
intelektu - musimy pamiętać również
o roli sfery emocjonalnej.
Niepowodzenie jest nierozerwalnie związane z przykrością, natomiast samodzielna pracy
uwieńczona sukcesem, daje ogromne zadowolenie, wzmacnia siłę woli, potrzebną do
pokonywania większych trudności, przyczyniając się tym samym do rozwoju
zdolności.
Nauczyciel powinien przestrzegać, aby jego wymagania
były dla uczniów jasne i nie przekraczały ich możliwości. Należy unikać
łatwizny, lecz z drugiej strony nie wolno stawiać celów nieosiągalnych.
Wykaz
literatury:
1. Redakcja
naukowa- Krzysztof Polak -
"Dyrektor i szkoła - wspomaganie rozwoju ucznia" - Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego - 2001r.
2. Jan
Jakóbowski - "Optymalizacja
sytuacji szkolnej uczniów" - Wydawnictwo uczelniane Akademii Bydgoskiej -
2000 r.
3. Nowak Cz, - "Uczeń zdolny -Rozpoznanie zdolności i
uzdolnień dzieci i młodzieży" -IKN ODN
Jelenia Góra - 1988r,